Jaka jest definicja odleżyn i dlaczego są problemem?

Definicja odleżyny określa ją jako ognisko martwicy, które ulega stałej eskalacji w głąb ciała pacjenta, przechodząc kolejno przez skórę, tkankę podskórną, tkankę mięśniową i sięgając do kości. Miejscami, które sprzyjają powstawaniu takich zmian są strefy, w których kości dociskają tkanki miękkie do podłoża. Najczęściej są to pośladki, pięty, kostki, okolice kości krzyżowej lub błona śluzowa. Odleżyna w tych miejscach powstaje na skutek obumierania tkanki w wyniku długotrwałego ucisku i ograniczenia przepływu krwi. Efektami mogą być głęboka martwica, a także zakażenia prowadzące do śmierci chorego. 

Odleżyny najczęściej pojawiają się one w miejscach, w których ciało chorego bezpośrednio przylega do podłoża i jest do niego dociskane (np. przez kość). Odpowiednio pielęgnowany pacjent może leżeć w łóżku latami bez konsekwencji w postaci odleżyn. Dlatego tak ważne jest częste obracanie go i stosowanie różnych środków pomocniczych, o których więcej informacji znajdziesz w części poświęconej profilaktyce. Można też wymienić szereg czynników, które przyspieszają powstawanie odleżyn. Zaliczają się do nich:

• niepełnosprawność ruchowa wynikająca np. z porażenia kończyn,
• pozostawanie w jednej pozycji dłużej niż 4 godziny,
• tarcie skóry o szorstką powierzchnię,
• zanieczyszczenie moczem, kałem lub intensywne pocenie,
• zaburzenia masy ciała – nadwaga lub niedożywienie,
• niektóre choroby takie jak cukrzyca, anemia, stwardnienie rozsiane czy miażdżyca,
• choroby wyniszczające organizm i przebiegające w towarzystwie wysokiej gorączki.

Rozpoznawanie odleżyn

Leczenie odleżyn jest długotrwałe i kosztowne. Dlatego ważne jest wczesne rozpoznanie zmian oraz określenie ryzyka ich wystąpienia i stosowanie działań profilaktycznych. Pierwszym sygnałem, który powinien obudzić czujność osoby pielęgnującej chorego, jest pojawienie się niewielkiego obrzęku w miejscu stałego kontaktu ciała z podłożem. Już na tym etapie należy podjąć odpowiednie kroki zapobiegawcze.

W dalszej kolejności obrzęk ulegnie powiększeniu, a następnie pojawi się zasinienie. Otarcie takiego miejsca o prześcieradło i uszkodzenie skóry będzie skutkować wydzielaniem się płynu surowiczego. To ostatni dzwonek, aby zastosować odpowiednie środki pielęgnacyjne i działania profilaktyczne.

Zapobieganie odleżynom i leczenie

Leczenie odleżyn jest bardzo trudne i długotrwałe, dlatego im szybciej się je rozpocznie tym lepiej. Podczas kuracji są stosowane specjalne opatrunki na odleżyny, które mają zapewnić określone warunki ranie i przyspieszyć proces gojenia. Do najczęściej stosowanych zalicza się między innymi: opatrunki hydrożelowe, hydrokoloidowe, błony półprzepuszczalne, opatrunki poliuretanowe i alginiany. Wszystkie rodzaje wykazują się dużą skutecznością w tworzeniu właściwych warunków gojenia rany i zapobieganiu dalszym zmianom. Opatrunki na odleżyny mają przede wszystkim: 

• zachować wilgotne środowisko rany, 
• usuwać nadmiar toksycznego wysięku, 
• chronić przed dostępem bakterii, 
• umożliwiać odprowadzanie gazów i dopływ tlenu, 
• nie powodować alergii, 
• utrzymywać odpowiednią temperaturę,
• nie przyklejać się do rany i nie zlepiać z nią. 

Nowoczesne specjalistyczne opatrunki na odleżyny zostały zaprojektowane w taki sposób, aby stworzyć optymalne warunki regeneracji uszkodzonej tkanki. Przykładem są opatrunki hydrokoloidowe, które składają się z zawieszonych w poliuretanowej macierzy trzech substancji o właściwościach wspierających leczenie. 

Profilaktyka przeciwodleżynowa

Nie bagatelizuj objawów. Odleżyny nigdy nie występują u zdrowych osób, które mają kontrolę nad swoimi mięśniami i są w stanie zareagować na niewygodę, spowodowaną uciskiem. Ich występowanie u osób o ograniczonej mobilności można ograniczyć poprzez stosowanie zasad profilaktyki przeciwodleżynowej.

Zaczerwienienia skóry, które nie znikają po ustaniu ucisku, pęcherze naskórka powstające w miejscu ucisku, uszkodzony naskórek – wszystko to powinno wzbudzić czujność opiekuna. Stała obserwacja skóry osoby zagrożonej powstaniem odleżyn jest koniecznym elementem profilaktyki.

Postaraj się wyeliminować czynniki ryzyka.

Regularnie zmieniaj choremu pozycję ciała – np. co 2-3 godziny. Ogranicz ucisk na skórę; jeśli pojawiły się zmiany odleżynowe – chory nie powinien siedzieć lub leżeć obciążając zmienioną partię ciała. Przy układaniu chorego na boku pamiętaj o rozdzieleniu nóg poduszką. Wyeliminuj podkłady gumowe i ceratowe – zwijaja się i uciskają skórę, nie dopuszczają powietrza do skóry. Pościel nie może być wilgotna czy mokra – jeśli zdarzy się, że chory zamoczy łóżko, należy wymienić pościel na świeżą. Unikaj urazów, również tych spowodowanych zadrapaniem – przycinaj choremu paznokcie na krótko i opiłowuj je, aby nie zrobił sobie krzywdy.

Stosuj specjalistyczne pomoce przeciwodleżynowe.

Materac zmiennociśnieniowy (przeciwodleżynowy). Poduszka przeciwodleżynowa. Specjalne podkłady i pokrowce na materac. Maty i sprzęty do ślizgowego przemieszczania chorego.

Aktywizuj chorego na miarę jego możliwości.

Zachęcaj podopiecznego do wykonywania jak największej ilości czynności. Zwiększaj stopniowo zakres ruchów chorego. Nie wyręczaj chorego w czynnościach, które sam może wykonać.

Starannie pielęgnuj skórę podopiecznego.

Oczyszczaj skórę chorego delikatnie, z użyciem specjalistycznych środków pielęgnacyjnych. Unikaj stosowania silnych kosmetyków i łącznego stosowania pudru wraz ze środkami natłuszczającymi, np. oliwką czy tłustym kremem. Dbaj o higienę miejsc intymnych chorego – oczyszczaj je delikatnymi środkami i zabezpieczaj każdorazowo przy zmianie środka chłonnego. Sprawdzaj codziennie stan skóry i reaguj szybko, jeśli zauważysz coś niepokojącego. Pobudzaj skórę poprzez masowanie, najlepiej z pomocą aktywizującego żelu, unikaj stosowania spirytusu, który może nadmiernie wysuszyć skórę.

Zapewnij podopiecznemu odpowiednią dietę.

Codzienna dieta powinna dostarczać organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, witamin i mikroelementów. Dieta powinna zawierać produkty zbożowe, nabiał, mięso, ryby, sery, suche nasiona strączkowe, warzywa, owoce i tłuszcze. Jeśli pojawią się zmiany odleżynowe, okresowo należy wprowadzić dietę wysokobiałkową. Należy unikać spożycia słodyczy, tłuszczów zwierzęcych i ograniczyć spożycie soli.

Jeśli dojdzie do powstania odleżyn, koniecznie skonsultuj się z lekarzem w celu ustalenia planu działania. Leczenie odleżyn jest procesem długotrwałym i trudnym, ale przy stosowaniu się do zaleceń lekarza jak najbardziej możliwym.

Pamiętaj: Im wcześniej zostaną podjęte odpowiednie działania, tym krótszy i bardziej efektywny będzie proces leczenia. Pamiętaj, że łatwiej jest zapobiegać niż leczyć! Więcej o prawidłowej pielęgnacji skóry pod odnośnikiem pielęgnacja skóry. Zapoznaj się też z praktycznymi poradami dla osób opiekujących się bliskimi.