12.01.2022

Nietrzymanie stolca. Objawy, przyczyny, doraźna pomoc i leczenie

Nietrzymanie stolca to jedno z najbardziej wstydliwych schorzeń, które może dotknąć każdego, niezależnie od wieku. Szacuje się, że dotyczy ok. 5% całej populacji, jednak dane te nie są zbyt miarodajne, ponieważ chorzy często nie zgłaszają się z problemem do lekarza. To błąd, ponieważ nietrzymanie stolca można leczyć. Poznaj przyczyny i objawy tego schorzenia oraz dowiedz się, jak je leczyć.

Nietrzymanie kału, nazywane także inkontynencją kałową polega na niekontrolowanym wycieku masy kałowej z odbytu.  W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 znajduje się na pozycji R-15 i jest opisane jako "bliżej nieokreślone zanieczyszczanie się kałem". Główną przyczyną nietrzymania stolca jest utrata zdolności do kontrolowania nad pracą zewnętrznego zwieracza odbytu. Powody takiej sytuacji mogą być bardzo różne i zależą m.in. od wieku.

Nietrzymanie stolca u dzieci – objawy i przyczyny

U znacznej części dzieci powyżej 4. roku życia inkontynencja kałowa ma charakter czynnościowy, co oznacza, że dziecko sam powstrzymuje wydalenie kału, zaciskając mięśnie. Nazywa się to retencyjnym nietrzymaniem stolca.

Choroba ta objawia się głównie bezwiednym wyciekaniem kału i niekontrolowanym, wielokrotnym oddawaniem stolca, którego dziecko nie jest świadome. Pojawiają się one po około siedmiu dniach od zatrzymania defekacji. Oprócz tego może dziecko może się inaczej zachowywać – na przykład, powstrzymując akt oddawania kału, zmienia pozycję, np. zaczyna skakać lub siada na piętach, skupia się i patrzy w dal oraz zaciska uda i pośladki. 

Przyczyny retencyjnego nietrzymania stolca mają zazwyczaj charakter psychosomatyczny. Problem z załatwianiem się pojawia się zazwyczaj po tym, jak:

• oddawanie kału sprawiło dziecku ból,
• maluch wystraszył się toalety – np. tego, że wpadnie do muszli,
• dziecko doświadczyło trudnych emocji, np. rozstania z rodzicem, 
• trening czystości był przeprowadzony niewłaściwie,
• dziecko nie miało odpowiednich warunków do załatwiania swoich potrzeb w dogodnej chwili, np. podczas zajęć w szkole.

Leczenie inkontynencji u dzieci rozpoczyna się od ustalenia przyczyny problemu. Następnie przeprowadza się czyszczenie jelita z zalegającej masy kałowej i wprowadzenie odpowiedniej diety oraz leków, które ułatwiają defekację. Zalecana jest również kontrola u psychiatry.

Nietrzymanie kału u mężczyzn i kobiet – przyczyny 

Powodem występowania inkontynencji kałowej u osób dorosłych jest utrata zdolności do kontrolowania pracy mięśni zwieracza. Ma to związek z ubytkiem mięśni zwieracza lub uszkodzeniem systemu nerwowego w tej okolicy w wyniku urazu mechanicznego.

Nietrzymanie kału może towarzyszyć także chorobom nowotworowym odbytu lub stanom zapalnym jednego z odcinków przewodu pokarmowego. Dlatego nie należy tego bagatelizować.

Nietrzymanie stolca po porodzie – przyczyny

U kobiet istnieje jeszcze jedna przyczyna inkontynencji kałowej, a jest nią poród naturalny. Według statystyk problem dotyczy ok. 20% mam, choć nie każda z nich zgłasza się z tym problemem do lekarza. Przyczynami nietrzymania stolca po porodzie są najczęściej:

• pęknięcie krocza III i IV stopnia,
• wydalenie dziecka na świat przy pomocy instrumentów, np. poród próżnociągiem,
• poród pośladkowy,
• duża masa urodzeniowa i duży obwód głowy noworodka.

Jednocześnie warto pamiętać, że nietrzymanie kału spowodowane porodem nie musi pojawić się bezpośrednio po rozwiązaniu ciąży, a może wystąpić dopiero np. w okresie menopauzy lub przy osłabieniu mięśni dna miednicy.

Nietrzymanie stolca u osób starszych – przyczyny

U seniorów nietrzymanie stolca jest dość powszechnym problemem, który wynika głównie z podeszłego wieku i wiąże się z osłabieniem zwieraczy, które utrzymują kał w odbytnicy. Wśród innych przyczyn wymienia się:

• uszkodzenie nerwów odpowiadających za świadome oddawanie stolca,
• urazy w obrębie miednicy i rdzenia kręgowego,
• długotrwałe biegunki,
• hemoroidy,
• szczeliny odbytu,
• zabiegi chirurgiczne, np. operacja przetoki okołoodbytniczej,
• choroby typu cukrzyca i rwa kulszowa,
• długotrwałe unieruchomienie, 
• choroby zapalne jelit i przewlekłe stany zapalne.

Niektórzy wskazują, że przyczyną nietrzymania stolca może być nerwica i inne zaburzenia nerwicowe. Mogą one negatywnie wpływać na funkcjonowanie organizmu i przyczyniać się do ukształtowania się niewłaściwych nawyków podczas wypróżniania się.

Leczenie inkontynencji kałowej u dorosłych

Walkę z nietrzymaniem kału u osób dorosłych należy rozpocząć od rozpoznania przyczyny problemu. W tym celu wykonuje się szereg badań zarówno diagnostycznych, jak i obrazowych, np. badania krwi, moczu i kału oraz elektrofizjologiczne, gastroskopię, kolonoskopię, jak i rezonans magnetyczny miednicy. Lekarz powinien przeprowadzić także dokładny wywiad z pacjentem na temat codziennych nawyków, diety oraz historii przebytych chorób.

Na podstawie zebranych informacji, specjalista stawia diagnozę i określa dalsze postępowanie. Jeśli przyczyna inkontynencji kałowej to:

• biegunki, zazwyczaj zleca się leki przeciwbiegunkowe oraz wprowadzenie odpowiedniej diety,
• nieprawidłowa praca mięśni, zaleca się trening mięśni dna miednicy pod okiem fizjoterapeuty uroginekologicznego oraz biofeedback, czyli stymulowanie zwieraczy za pomocą elektrod,
• niewłaściwa budowa lub ubytki mięśni odbytu, przeprowadza się leczenie chirurgiczne, podczas którego następuje rekonstrukcja zwieraczy, zrobienie mięśni zastępczych lub wszczepienie protezy zwieracza.

W skrajnych przypadkach i w bardzo zaawansowanym stadium choroby lekarz może zlecić wyprowadzenie stomii, czyli sztucznego odbytu. 

Nietrzymanie stolca – dieta

Dieta ma bardzo duży wpływ na funkcjonowanie organizmu, w tym także na stopień zaawansowania nietrzymania stolca u dorosłych. Aby zmniejszyć dolegliwości i spowolnić rozwój choroby, warto zadbać, żeby spożywane posiłki przy inkontynencji kałowej:

• były lekkostrawne, dzięki temu treść pokarmowa nie będzie zalegać w przewodzie pokarmowym i pobudzać mięśni do nadmiernej pracy,
• miały mało błonnika, ponieważ ten składnik odpowiada za stymulowanie jelit do działania, w tym także do wypróżniania. W rezultacie łatwiej będzie odzyskać zdolność panowania nad zwieraczem.
• były małe, ale częste – pozwoli to uniknąć nagłego obciążania układu pokarmowego dużą ilością treści do strawienia.

W diecie powinny znaleźć się przede wszystkim: jasne pieczywo, drobne kasze, chude mięso i sezonowe warzywa. Nie wolno zapominać również o dużej ilości wody.

Doraźna pomoc przy inkontynencji

Zmagasz się z nietrzymaniem stolca, ale nie chcesz rezygnować z codziennych aktywności? A może problem dotyczy bliskiej Ci osoby, która z tego powodu zamknęła się w domu? Dobrym pomysłem jest skorzystanie z wyrobów chłonnych, które nie tylko absorbują treść kału, ale także chronią delikatną skórę okolic intymnych przed podrażnieniami. Dobrze sprawdzą się, np.:

• pieluchomajtki – występują w dwóch wersjach: dla dorosłych i dla dzieci. Mają elastyczny ściągacz, który dopasowuje się do ciała, dzięki czemu pielucha nie zsuwa się podczas poruszania się oraz dobrze zabezpiecza przed wyciekami. 
• pieluchy anatomiczne, które nosi się z majtkami mocującymi – szeroki wybór produktów umożliwia znalezienie pieluchy o odpowiednim stopniu chłonności dopasowanym do zaawansowania choroby.

Na noc warto zabezpieczyć pościel podkładami higienicznymi. Dzięki nim utrzymanie łóżka w czystości będzie łatwiejsze w przypadku niekontrolowanego wycieku kału podczas snu. 

Najczęściej zadawane pytania i odpowiedzi na temat nietrzymania stolca

• Nietrzymanie stolca – do jakiego lekarza należy się zgłosić?

Problemem nietrzymania kału zajmują się proktolodzy. 

• Popuszczanie kału przy gazach – co robić?

Przyczynami popuszczania stolca podczas oddawania gazów mogą być niewłaściwa praca zwieraczy oraz nieodpowiednia dieta. Warto skonsultować się z proktologiem, a także z dietetykiem.

• Rzadkie popuszczanie stolca – czy to powód do niepokoju?

Niezależnie od sytuacji, każdy niekontrolowany wyciek stolca jest niewłaściwy i wymaga konsultacji medycznej.